چگونه یک روانشناس خوب پیدا کنیم؟
قدم‌به‌قدم راه‌هایی را به شما پیشنهاد می‌کنم تا بتوانید روان‌درمانگر مناسب خودتان را پیدا کنید.
مقدمه
گاهی اوقات احساس می‌کنید در زندگی‌تان گره‌ای ایجاد‌‌‌شده است. در این شرایط چه‌کار می‌کنید؟ شاید به سراغ فردی مثل دوست یا عضوی از خانواده بروید و از آن‌ها کمک بخواهید. اما اگر کمک‌های آن‌ها هم افاقه نکرد چه؟ اگر مشکلات تکرار شوند و بزرگ‌تر شوند چه اتفاقی می‌افتد؟ اگر شما به چیزی بیش از یک آغوش باز و راهنمایی‌های معمولی نیاز داشته باشید چه؟ شاید وقتش رسیده باشد که از روانشناسی* حرفهای کمک بگیرید. اما از بین این‌همه روانشناس کدام را باید انتخاب کنید؟ اصلاً چه معیار‌هایی برای انتخاب باید داشته باشید؟ این‌ها سؤالاتی است که جواب آن‌ها را در این مقاله می‌یابید. در این مقاله مراحلی را به شما معرفی خواهم کرد که پس از طی آن بتوانید درمانگری شایسته انتخاب کنید:
الف) کمی مسئله را مشخص کنید.
مشخص‌بودن مسئله در انتخاب درمانگر و تسریع روند بهبودی کمک می‌کند. با خودتان خلوت کنید و به این بیندیشید که دقیقاً برای چه مشکلی می‌خواهید به درمانگر مراجعه کنید. اگر می‌توانید آن را بنویسید. شاید در ابتدا این کار سخت به نظر بیاید، شاید حتی ندانید از کجا باید شروع کنید؛ اشکالی ندارد هر دغدغه‌ای دارید روی کاغذ بیاورید. نوشتن به شفافیت ذهن کمک می‌کند. برخی دلایل مراجعۀ درمان‌جویان عبارت‌اند از:
- استرس
- اضطراب
- تروما (مانند بلایای طبیعی، تجاوز جنسی، جنگ و...)
- فوبیا (ترس شدید بیمارگونه از یک شی یا موقعیت)
- تحولات بزرگ زندگی (ورود به دانشگاه، مهاجرت و...)
- مشکلات ارتباطی و بین‌فردی
- احساس غم طولانی‌مدت که با تلاش‌های خود و اطرافیان بهتر نمی‌شود.
- انرژی زیاد غیر‌معمول
- دشواری در انجام فعالیت‌های روزانه؛ مثلاً روی تکالیف کاری تمرکز ندارید در‌نتیجه عملکرد شغلی‌تان تحت‌تأثیر قرار گرفته است.
- انجام کار‌های آسیب‌زا برای خود یا دیگران؛ به طور مثال سؤ‌مصرف الکل یا مواد، پرخاشگری و مجادلۀ زیاد
- بی‌خوابی یا پر‌خوابی
- تغییر در اشتها
- و...
البته ممکن است برای همه، نتوان مشکل را به این وضوح تفکیک کرد و این ایرادی ندارد. دلایلی که مردم بابت آن به درمانگر مراجعه می‌کنند به این موارد محدود نمی‌شوند و هر‌کسی که احساس می‌کند سلامت روانش در خطر است، در زندگی نمی‌داند دنبال چیست، یا فقط می‌خواهد با یک نفر صحبت کند می‌تواند به روانشناس مراجعه کند.
ب) تحقیق در مورد مسئله‌ای که مشخص کردید
وقتی گرفتار یک بیماری جسمی می‌شویم، در‌مورد آن تحقیقات زیادی انجام می‌دهیم. حال وقتی مسئله‌ای برای روح و روانمان پیش می‌آید، چرا این‌قدر ساده از کنار آن عبور کنیم؟
تخصص درمانگران با یکدیگر متفاوت است. موضوعاتی مانند اضطراب، افسردگی، فوبیا‌ها، اختلالات شخصیت و... می‌تواند حوزۀ کاری آن‌ها باشد؛ البته که ممکن است یک درمانگر در چند حوزه تخصص داشته باشد.
در نظر داشته باشید برخی مسائل مانند مشکلات در روابط بین‌فردی یا مدیریت استرس ممکن است نیاز به کار تخصصی چندانی نداشته باشد، در‌حالی‌که برای برخی بیماری‌ها مانند افسردگی بهتر است سراغ متخصص برویم. برخی روانشناسان برای محدودۀ سنی به‌خصوصی مشاوره می‌دهند؛ مثلاً کودک و نوجوان.
علاوه بر سن مراجعه کنندگان و حیطۀ تخصصی درمانگر، رویکرد درمانی او نیز مسئلۀ مهمی است که آگاهی از آن می‌تواند به شما کمک کند. رویکرد برای روانشناس مانند نقشۀ راه است. هر رویکردی از یک نظریه نشأت می‌گیرد و فنون و روش‌های خاص خود را برای درمان دارد. در‌واقع رویکرد نوعی شیوۀ نگاه به موضوع است که باید متناسب با مسئله انتخاب شود.
ج) تعیین بودجه
یکی دیگر از مسائل مهم، در‌نظر‌گرفتن بودجۀ مورد‌نظر شما برای کار رواندرمانی است. در اینجا بیمه می‌تواند به کمک شما بیاید. می‌توانید از بیمه‌هایی که این خدمات را پوشش می‌دهند استفاده کنید یا به مراکز و اشخاصی مراجعه کنید که با بیمۀ شما قرار‌داد دارند.
د) هماهنگی برنامه‌ها
در‌نظر‌داشتن محل کلینیک و انعطاف‌پذیری برنامۀ درمانگر نیز برای تصمیم‌گیری مهم است. آیا درمانگر در شرایط اضطراری حاضر است شما را ببیند یا خیر؟ قرارداشتن کلینیک در منطقه‌ای قابل‌دسترس می‌تواند فرایند درمان را تسهیل کند. اما در‌عین‌حال توجه داشته باشید که صرفاً به این جهت که محل کلینیک در منطقه‌ای مناسب قرار دارد، به هر روانشناسی راضی نشوید. همچنین امروزه بسیاری از روانشناسان خدمات رواندرمانی آنلاین هم ارائه می‌دهند و این از جهت کاهش رفت‌و‌آمد‌ها یک امتیاز حساب شده و برنامه‌ریزی را برای طرفین راحت‌تر می‌کند. مطالعات هم نشان می‌دهد که رواندرمانی آنلاین با رواندرمانی حضوری ذاتاً از‌نظر اثر‌گذاری تفاوتی ندارد. در قدم بعدی ببینیم چگونه می‌توانید دانش و مهارت‌های تخصصی درمانگر را ارزیابی کنید.
ه) بررسی مهارت‌ها و دانش تخصصی
حال که اطلاعات لازم را در‌حد توانتان به دست آوردید، وقت آن رسیده که یک جلسه از درمانگر بالقوه‌تان نوبت بگیرید. در ایران معمولاً یک درمانگر استاندارد، دارای مجوز از سازمان نظام روانشناسی و مشاوره یا سازمان بهزیستی است. واضح است که مجوز داشتن برای کار درمانگری، شرط لازم است اما شرط کافی نیست و او باید توانایی‌های لازم در این حرفه را دارا باشد. توانایی‌هایی مانند:
1. ارتباط مثبت: ارتباط مثبت به معنای استفاده از تکنیک‌هایی مانند همدلی، گوش‌دادن فعال و تکنیک‌های دیگر کلامی و غیرکلامی (زبان بدن) است که احساس شنیده‌شدن و مورد پذیرش واقع‌شدن به مراجع می‌دهد. درمانگر می‌بایست همواره پیام خود را به شکل مؤثر به مراجع خود منتقل کند به‌طوری‌که حتی در مواقعی که می‌خواهد تذکری بدهد، مراجع هیچ‌گاه احساس نکند طرد شده یا مورد سرزنش قرار گرفته است.
2. فکر باز: یک درمانگر حرفهای باید توان و تحمل شنیدن حرفهای خلاف اعتقادات و ارزش‌های شخصی خود را، بدون قضاوت، داشته باشد.
3. صبر و حوصله: فرایند رواندرمانی فرایندی پر‌چالش و بسیاری از اوقات طولانی است. این‌که در طول این مدت درمانگر بتواند صبور باقی بماند و انگیزه‌‌اش را برای درمان حفظ کند اهمیت دارد و به حفظ انگیزه درمان‌جو نیز کمک می‌کند.
4. اخلاق حرفهای: اخلاق حرفهای داشتن دامنۀ گسترده‌ای است که شامل مواردی چون با همه برابر رفتارکردن، صادق‌بودن، وارد رابطۀ خصوصی نشدن، رازداری و... می‌شود. رازداری از مهم‌ترین اصول اخلاقی میان روانشناسان است. روانشناس باید فرد قابل‌اعتمادی باشد که اطلاعات و اسرار درونی مراجع را محرمانه نگه دارد مگر در موارد استثنایی.
5. شفقت و دل‌سوزی: لازاروس روانشناس قرن بیست می‌گوید: «شفقت یعنی تأثیر‌پذیری از رنج فردی دیگر و تمایل به کمک به او».
6. تجربه: تجربه در درمان مشکلات مشابه، فرایند رواندرمانی را تسهیل می‌کند. در اثر تجربه، محیط و عواقب قابل‌پیش‌بینی‌تر می‌شود و تصمیم‌گیری راحت‌تر. اگر هیچ ایده‌ای ندارید که از کجا می‌توانید یک تراپیست قابل‌قبول پیدا کنید، ادامۀ مقاله را از دست ندهید.
از کجا یک تراپیست پیدا کنم؟
راه‌های گوناگونی دارید تا بتوانید یک تراپیست پیدا کنید؛ مثلاً می‌توانید از دوستان، آشنایان، و اعضای خانواده بپرسید به‌ویژه اگر روانشناس یا روان‌پزشک باشند. مدارس و دانشگاه‌ها، مراکز مذهبی، محل کار و اینترنت هم گزینه‌های دیگری هستند. از شرکت‌های بیمه هم می‌توانید برای معرفی اشخاص یا مراکزی که طرف قرارداد‌شان هستند استفاده کنید. ممکن است در ابتدا چند بار درمانگرتان را عوض کنید و این موضوعی نگران‌کننده نیست. به یاد داشته باشید که هرچند مشورت با دیگران، مفید است؛ اما انتخاب درمانگر موضوعی شخصی است و یک فرد وجود ندارد که برای همه مناسب باشد.
و) سنخیت شخصیت‌ها و احساس راحتی
رواندرمانی یک تلاش مبتنی بر همکاری بین درمانگر و مراجع است؛ بنابراین تناسب شخصیت‌های این دو اهمیت دارد. مطالعات زیادی نشان داده که رابطه‌ای محکم و قوی بین آن‌ها برای موفقیت درمان ضروری است. اکثر روانشناسان توافق نظر دارند که پس از تأیید صلاحیت درمانگر، عامل دوم تعیین‌کنندۀ ادامۀ روند درمان، راحتی شخصی شما با تراپیست است.
به‌جز شخصیت خود درمانگر، دیگر عواملی که روی راحتی شما می‌توانند مؤثر باشند جنسیت، نژاد، قومیت و پیشینۀ فرهنگی و دینی است. شاید شما با کسی راحت باشید که شباهت‌های بیشتری از‌لحاظ فرهنگی به شما دارد و این تصمیم کاملاً بر‌‌عهدۀ شماست.
جمع‌بندی
دریافتید که برای انتخاب درمانگر، احتیاج به مشخص‌شدن مشکل اصلی، برنامه‌ریزی برای هزینه‌ها و زمان، بررسی دانش و مهارت درمانگر و احساس راحتی با او دارید. رواندرمانی شبیه کوهنوردی پروسه‌ای طولانی و دشوار است. باید گام‌های آهسته و پیوسته در آن برداشت تا خستگی راه تحمل‌پذیر شود. همواره باید چشم‌انداز تماشایی پس از فتح قله را در ذهن ترسیم کنیم که بتوانیم تا انتها به راهمان ادامه دهیم. بله، دشوار است؛ اما هر تجربۀ ارزنده‌ای پس از گذراندن سختی‌ها به دست می‌آید. با تلاش‌های خود و یاری پروردگار در این راه گام بر‌دارید تا شیرینی سلامت روان، بهبود کیفیت زندگی و در‌نهایت رشد شخصی را بچشید.
*روانشناس و روان‌درمانگر(تراپیست) تفاوت‌هایی با هم دارند اما در این مقاله برای سهولت انتقال مطلب، آن‌ها را معادل درنظرمی‌گیریم.
مراجع:
چگونه یک روانشناس خوب پیدا کنیم؟ (22 مرداد 1401). مجلۀ ای‌سنج.
https://esanj.ir/mag/how-to-find-a-good-psychologist
اتکینسون، ریتا و ریچارد، اسمیت ای. ای.، و همکاران (1395) متن کامل زمینۀ روانشناسی هیلگارد. (ترجمۀ براهنی،محمد تقی، بیرشک، بهروز، بیک، مهرداد و همکاران) انتشارات رشد، چاپ اول زمستان 1384
.American Psychology Association. (2019). How to choose a psychologist
?American Psychology Association. (2017). How do I find a good psychologist
.American Psychology Association. (2009). Different approaches to psychotherapy
https://www.apa.org/topics/psychotherapy/approaches
Peterson T.J. (n.d.). How to Choose a Therapist, Counselor, & Psychologist. Retrieved on March 15, 2023, from https://www.choosingtherapy.com/how-to-choose-a-therapist/
Oladipo G. (n.d.). How To Find the Right Therapist: 10 Tips. Retrieved on March 15,2023 from https://psychcentral.com/blog/10-ways-to-find-a-good-therapist
.Top 10 Skills Every Psychologist Needs. (2020, November 22). Florida National University
https://www.fnu.edu/top-10-skills-every-psychologist-needs/
Brill M., Nahmani N. (2016). The Presence of Compassion in Therapy. Clinical Social Work Journal 45, pages10–21. https://doi.org/10.1007/s10615-016-0582-5
نظر یا دیدگاه خود را، راجع به این نوشته در این محل درج نمایید.