شهر دوستدار زن
چرا با وجود دریافت حس سرزندگی از حضور زنان در فضاهای عمومی، به کیفیت فضاهای شهری که امکان حضور پویای زنان را مهیا می‌کنند افزوده نمی‌شود؟ فضاهای شهری دوستدار زن چه ویژگی‌هایی باید داشته باشند؟
وقتی در شهر قدم می‌زنیم، فضاهای عمومی که در آنها زنان نقش فعال دارند و اساساً برای مردان و زنان امکان حضور برابر فراهم می‌کنند را امن‌تر می‌دانیم. باور داریم جایی که زنان و کودکان باشند خطرناک نیست و روحی که زنان به فضا بخشیده‌اند نشاط و آرامش محیط را به ارمغان می‌آورد. غالباً پارکی که بخش اعظم حاضرین در آن مردان هستند را مناسب برای گذران اوقات فراغتمان نمی‌بینیم. به اصطلاح عامیانه می‌گوییم: این پارک برای «خانواده» نیست! چرا با وجود دریافت حس سرزندگی از حضور زنان در فضاهای عمومی، به کیفیت فضاهایی که امکان حضور پویای زنان را مهیا می‌کنند یا به عبارتی دوستدار زن هستند، افزوده نمی‌شود؟
جنسیت در شهرسازی
به صورت تئوری وقتی راجع به «شهر» صحبت می‌کنیم، آن را بستری قابل دسترس برای عموم می‌دانیم. شهر جایی است که مردان و زنان از تمام سنین می‌توانند از فرصت‌ها و تسهیلات متنوع موجود در آن به‌طور برابر و بدون هیچ تبعیضی استفاده کنند.
اگر عناصر و اجزای تشکیل‌دهنده شهر را مرور کنیم؛ پیاده‌راه‌ها را از ذهن بگذرانیم شاید بگوییم طراحی پیاده‌رو که دیگر جنسیت نمی‌شناسد؛ پیاده‌رو مسیری است که عابرین پیاده چه مرد و چه زن با آسودگی خاطر از اینکه خودرویی به آنها اصابت نکند از آن عبور می‌کنند. وسایل حمل و نقل عمومی هم که هر دوی مردان و زنان را از نقطه A در شهر به نقطه B منتقل می‌کنند. توالت‌های عمومی هم قسمت مردانه دارند و هم قسمت زنانه! پارک‌های محلی هم که امکان استفاده از فضای سبز و هوای پاک را برای مرد و زن فراهم می‌کنند! بسیاری مثال دیگر را مرور می‌کنیم و می‌گوییم: «طراحی شهری زنانه» دیگر چیست؟
توزیع ناعادلانه امکانات شهری
وقتی با نگاه جنسیتی به شهرسازی و کیفیت تسهیلات ارائه شده از سوی شهرسازان برای شهروندان مرد و زن توجه کنیم، شاهد ناعدالتی‌هایی خواهیم بود. بسیاری از شهرهایی که در آنها زندگی می‌کنیم بستر آسوده و امن برای حضور زنان را فراهم نمی‌کنند. یکی از دلایل آن معطوف به مسئولین شهری است که عموماً مردان هستند. آنها با وجود دانش شهرسازی که دارند به‌طور عمیق راجع به نیازهای زنان در شهر اطلاع ندارند. طبیعی است که نتیجه طراحی آنها امکانات شهری مورد نیاز زنان را به‌طور کامل تأمین نکند.
بخش اعظم مردان در جوامع شاغل هستند و از محیط شهری بیشتر برای دستیابی به محل کار خود استفاده می‌کنند. اکثر آنها یکبار موقع رفتن به محل کار خود و یکبار هنگام بازگشتن از آن در محیط شهر حضور دارند! در بازه زمانی که در محل کار خود هستند، بی اطلاعند که زنان جهت انجام خریدهای روزمره با چرخ دستی به سوپرمارکت و بازار تره‌بار می‌روند. زنان صاحب نوزاد در بیرون از خانه لازم است نوزاد خود را در بخشی از مسیر روی کالسکه همراه خود ببرند. آنها فرزندان خود را راهی مدرسه می‌کنند و از مدرسه برمی‌گردانند و.... بنابراین پیاده‌راهی که صرفاً یک مسیر باریک برای عبور و مرور باشد پاسخگوی نیاز آنها نیست. پیاده‌راه با کف‌سازی فرسوده مناسب راندن کالسکه و چرخ دستی نیست. وسایل حمل و نقل عمومی مثل اتوبوس‌های تندرو بخش اعظم ظرفیت خود را به مردان اختصاص داده‌اند و ظرفیت بخش خانم‌ها کمتر است. این در حالی است که بیشتر کاربران آنها در طول روز خانم‌ها هستند. پارک‌های محلی هرچند با پوشش گیاهی متراکم به زیبایی محیط پیرامون افزوده‌اند، ولی عدم تأمین دید کافی به بیرون پارک باعث ایجاد نقاط خلوت می‌شود که پیغام بازدارنده و ناامن بودن برای حضور زنان در پارک دارد. عدم وجود نورپردازی کافی در خیابان‌ها و محلات خلوت در شب‌هنگام که جای خود دارد!
شهر ناکارآمد برای زنان
دغدغه‌های ذکرشده شاید ساده به نظر برسد ولی باید بدانیم زنان در شهرها بابت طراحی و برنامه‌ریزی شهری نامناسب جریمه‌های غیرنقدی سنگینی پرداخت می‌کنند. برخی جریمه‌هایی که شهروندان زن و دختر به دلیل حضور در بعضی فضاهای عمومی شهری می‌پردازند شامل خشونت، آزار جنسی، فرصت‌های شغلی محدود و قدرت ناکافی در تصمیم‌گیری‌ها و عدم وجود امکان مشارکت آنها در امور شهرسازی است.
نیمی از جمعیت شهرها را زنان تشکیل داده‌اند. اگر برای چالش‌هایی که این قشر جامعه با آن مواجه هستند راه‌کاری اندیشیده نشود صدها میلیون نفر در جهان آسیب‌های جبران‌ناپذیر روانی و اجتماعی را متحمل می‌شوند که متأسفانه نرخ آنها روز به روز افزایش می‌یابد. پیش‌بینی می‌شود بیش از نیمی از مردم جهان تا سال 2050 در شهرها زندگی‌کنند که احتیاج به امکانات شهری درخور دارند. در صورت نادیده گرفتن نیازهای زنان و دختران، یا عدم استفاده از نظرات آنها در شهرسازی، شهرهای آینده برای آنها ناکارآمد و نا امن خواهند بود. حضور زنان در شهر که چهره آن را سرزنده می‌کند با بی توجهی مسئولین شهری کمرنگ‌تر می‌شود.
زنان و احساس خطر در شهر
اینکه زنان در شهر احساس خطر می‌کنند تنها معطوف به کشورهای در حال توسعه نیست. آنها درکشورهای توسعه‌یافته نیز با این حس ناآشنا نیستند. زنان تهدیداتی را در شهر تجربه می‌کنند که شاید برای مردان هرگز پیش نیاید! بگذارید با ارائه اعداد و ارقام، دیدی راجع به شهرهای دیگر دنیا به‌دست آوریم.
55 درصد زنان در ایرلند هنگام استفاده از وسایل حمل و نقل عمومی درتاریکی احساس نا امنی می‌کنند. در انگلستان 71 درصد زنان تجربه ناخوشایندی از مزاحمت‌های آزاردهنده خیابانی متجاوزان داشته‌اند. متأسفانه این رقم برای دختران در سنین 18 الی 24 سال تا 97 درصد نیز می‌رسد.
در جردن واقع در ایالت متحده آمریکا، نزدیک به نیمی از زنان فرصت‌های شغلی مورد علاقه خود را به دلیل عدم داشتن دسترسی به وسایل حمل و نقل عمومی و به دلیل مواجهه با مزاحمت و آزارهای جنسی خیابانی در مسیر از دست می‌دهند. در نیویورک به طور میانگین استفاده از حمل و نقل عمومی 26 دلار در ماه است که زنان در مقایسه با مردان نزدیک به دو برابر بیشتر هزینه می‌کنند تا بتوانند ایمن و به دور از خطر به مقصد خود برسند.
حقوق شهروندی ناکافی زنان
زنان کمتر از مردان از خدمات شهری بهره‌مند می‌شوند!
در بسیاری شهرهای دنیا تبعیض جنسیتی در نقاط مختلف شهر مشهود است. البته استثنائاتی هم وجود دارد. شهری مثل بارسلون، با طراحی بلوک‌های مسکونی که امکان تعاملات اجتماعی شهروندان را فراهم می‌کنند، باعث دعوت زنان برای حضور در سطح شهر شده است. این شهر به اصطلاح «دوستدار زن» است و بستر اجتماع‌پذیری برای زنان را فراهم می‌کند. وین در اتریش نیز مثال شهری است که برای زنان اهمیت بسیاری قائل است. مبلمان شهری زیادی برای آسودگی زنان در این شهر تعبیه شده است. فضاهای شهری وین نه تنها زنان را به پستوی خانه نمی‌کشانند بلکه بستر مناسب برای حضور پویای آنها در شهر را نیز فراهم می‌کنند. نحوه طراحی، ساخت، اداره و نگهداری امکانات شهری برای زنان بر نحوه آموزش و پرورش، کار، تفریح، مشارکت سیاسی و فرهنگی آنان در شهر تأثیر می‌گذارد.
یکی از راه‌کارهای طراحی شهر همه‌شمول و «دوستدار زن» توزیع عادلانه تسهیلات شهری مثل توالت‌های عمومی است. چرا وقتی تعداد ساکنین زن در یک شهر تقریباً برابر با مردان است تعداد توالت‌های عمومی زنانه، کمتر از مردانه است؟ جالب است بدانید یک زن از سه زن در دنیا امکان استفاده از توالت امن و کافی را ندارد. طبق تحقیقات زنان 6 بار بیش از مردان در شهر در صف توالت می‌مانند.
شما خانم‌ها علاوه‌بر عدم دسترسی به توالت عمومی امن و کافی؛
اگر برای تعویض پوشاک نوزاد خود یا شیر دادن به او، در بیرون از منزل، جایی مناسب پیدا نمی‌کنید؛
اگر مکان امن و بدون حضور مزاحم برای دیدار با دوستانتان در شهرتان نیست یا کم است؛
اگرخیابان‌های شهرتان ساخته شده برای خودرو هستند و پیاده‌راه‌ها باریک و نامناسب برای قدم زدن و دارای موانع متعدد برای راندن کالسکه کودک هستند؛
یا اگر زیرساخت‌های شهری مناسب برای دوچرخه‌سواری و ورزش جهت تأمین سلامتیتان در شهر تعبیه نشده است؛
باید واقف باشید که تصمیم‌گیران شهر شما از نیازهای زنان آگاه نیستند و زنان نقش مؤثری در طراحی، ساخت و اداره شهرتان نداشته‌اند.
راه‌کار چیست؟
شهرها از دیرباز بستر تعاملات اجتماعی، رشد، آموزش، نوآوری‌های اجتماعی و فرهنگی بوده‌اند. اکنون نیز با خلاقیت در طراحی شهری همه‌شمول با تغییر نگرش موجود در ساخت شهرها می‌توان راه‌کارهای نوآورانه‌ای در جهت تأمین بستر امن و راحت برای حضور زنان در شهر ارائه داد. امرزه زنان به‌عنوان عضو تأثیرگذار درحوزه‌های مختلف جامعه با بیان مطالبات خود می‌توانند تصمیم‌گیران شهری را که بیشتر مردان هستند از نیازهای روزمره خود در شهر آگاه سازند. بهتر است یک دگرگونی در انتخاب مسئولین شهری صورت گیرد و آنها به صورت همگن از میان مردان و زنان انتخاب شوند تا تصمیم‌گیری‌های مناسب با توجه به نیاز شهروندان مرد و زن صورت گیرد. جامعه‌ای به دور از تبعیضات جنسیتی طبیعتاً گام‌های مؤثرتری در جهت توسعه پایدار می‌تواند بردارد که سلامت، نشاط و رفاه جامعه را به بار خواهد آورد.
نظر یا دیدگاه خود را، راجع به این نوشته در این محل درج نمایید.