گزیدگی و راه‌های پیشگیری و درمان، آن چه هر طبیعت‌گردی باید بداند! - بخش اول

یکی از مواردی که برای داشتن یک تجربه‌ی به یاد ماندنی اما ایمن از طبیعت گردی باید یاد بگیریم، آشنایی با خطرات احتمالی آن می‌باشد که گزیدگی یکی از آن‌هاست.

فصل تابستان، فرصتی دوباره برای پیوستن به آغوش طبیعت است. اغلب خانواده‌ها با رسیدن تعطیلات تابستان، به گشت‌و‌گذار در مناطق سرسبز و خوش آب و هوا می‌پردازند. ورود به طبیعت یعنی قدم گذاشتن در محل زندگی صدها موجود کوچک و بزرگ، که حضور انسان‌ها برایشان خطری جدی تلقی می‌شود؛ از این رو ناچارند که از خود و محیط زندگی‌شان دفاع کنند. به دنبال این اتفاق، ممکن است انواع گزیدگی‌ و آسیب‌دیدگی‌ برای طبیعت‌گردان پیش بیاید. در نتیجه اگر قصد سفر و یا گشت‌و‌گذار در طبیعت را دارید؛ بهتر است با انواع گزیدگی‌، راه‌های پیشگیری و درمان آن‌ها‌ آشنا باشید. در این مقاله با گزیدگیِ زنبور و مار آشنا خواهیم شد و در مقاله‌ی بعدی گزش با حشرات و عقرب را بررسی خواهیم کرد.

زنبور

زنبور‌‌ها در تابستان و به ویژه در مناطق پر از گل، به فراوانی دیده می‌شوند. اغلب افراد حداقل یک بار گزیدگی با زنبور را در زندگی خود تجربه می‌کنند. برای بعضی افراد، فقط تورم و قرمزی اتفاق می‌افتد که خود به خود برطرف می‌شود، اما ۵ درصد افراد دچار واکنش‌های شدید حساسیتی می‌شوند که می‌تواند خطرات جانی را برایشان به دنبال داشته باشد. در ادامه به بررسی گزیدگی با زنبور‌هایی که در کشور ما بیشتر دیده می‌شوند و راه‌های درمان آن‌ خواهیم پرداخت.

زنبور سرخ (wasp)

نیش این زنبور بسیار دردناک است و در مقایسه با سایر زنبور‌ها، واکنش‌های حساسیتی بیشتری را ایجاد می‌کند.

ویژگی‌های نیش زنبور سرخ:

بسیار دردناک است.
جای نیش دچار تاول و قرمزی می‌شود.
زهر آن خاصیت اسیدی دارد.
می‌تواند با نیش خود چند بار فرد را دچار گزیدگی کند.

زنبور عسل

جای نیش زنبور عسل هم مانند زنبور سرخ، قرمز و متورم می‌شود که پس از خارج کردن نیش از بدن، باعث ایجاد خارش می‌شود.
زهر زنبور عسل برخلاف زنبور سرخ، خاصیت قلیایی دارد.
این زنبور‌ها فقط در صورت تحریک شدن، نیش می‌زنند و آن را روی پوست فرد به جای می‌گذارند.

اگر دچار زنبورگزیدگی شدیم، چه کنیم؟

اقدامات اولیه به هنگام گزیدگی با زنبور، شامل خارج کردن نیش، استفاده از یخ و درمان‌های خانگی برای کاهش التهاب و در نهایت استفاده از دارو (در صورت لزوم) می‌باشد که در ادامه به تفصیل آن را توضیح خواهیم داد.

بلافاصله نیش را خارج کنید.

مطالعه‌ای در سال ۲۰۲۰ نشان داد که مهم‌ترین اقدام این است که نیش را در اسرع وقت خارج کنید. نیش زنبور در حالی که در پوست شما گیر کرده است، به ترشح زهر ادامه می‌دهد. معمولاً توصیه می‌شود که نیش را با ناخن یا حتی یک کارت اعتباری خراش دهید. (مطابق شکل پایین) کشیدن یا بیرون آوردن آن می‌تواند دردناک باشد، اما امری ضروری به حساب می‌آید.

محل را با آب و صابون بشویید.
از خاراندن بپرهیزید، زیرا ممکن است منجر به عفونت شود.
استفاده از روش‌های خانگی و دارویی برای کاهش علائم

برای کنترل درد، قرمزی و خارش محل گزیدگی می‌توانید از روش‌های دارویی و غیردارویی استفاده کنید.

روش‌های غیردارویی و خانگی

یخ

کمپرس سرد با محدود کردن جریان خون در ناحیه‌ی گزیدگی، درد و تورم را کاهش می‌دهد. یخ را به مدت کمتر از ۲۰ دقیقه به صورت غیرمستقیم (داخل پوشش) در تماس با محل گزیدگی قرار دهید.

عسل

عسل دارای خواص ضد میکروبی قوی می‌باشد که می‌تواند به بهبود زخم و پیشگیری از عفونت کمک کند. برای درمان نیش زنبور با عسل خانگی، مقدار کمی را روی ناحیه آسیب دیده بمالید. با یک باند شل منطقه‌ی گزیدگی را بپوشانید و اجازه دهید تا یک ساعت بماند.

جوش شیرین

خمیری که از مخلوط کردن جوش شیرین و آب به دست می‌آید، نیز برای درمان نیش حشرات به کار می‌رود. اعتقاد بر این است که جوش شیرین، زهر زنبور را خنثی کرده و خارش و تورم را کاهش می‌دهد.

نحوه‌ی مصرف آن به شرح زیر می‌باشد:

۱ قاشق چای‌خوری آب را با مقدار کافی جوش شیرین مخلوط کنید تا خمیر غلیظی به دست آید. خمیر را روی ناحیه آسیب دیده بمالید. اجازه دهید ۱۰ دقیقه روی پوست بماند. سپس شستشو دهید.

روش دیگر این است که روی خمیر را با بانداژ بپوشانید تا اثربخشی آن افزایش یابد و ۱۵ دقیقه روی ناحیه بماند.

خمیر دندان

شواهد علمی وجود ندارد که ثابت کند خمیر دندان تاثیرکمک کننده‌ای بر روی نیش زنبور می‌گذارد. با این حال، اغلب مردم جامعه معتقدند که خمیر دندان قلیایی (PH بالا) زهر اسیدی زنبور (PH پایین) را خنثی می‌کند.

برای مصرف آن، کمی از خمیر را روی ناحیه آسیب دیده بمالید و بعد از ۱۰ تا ۲۰ دقیقه پاک کنید.

هیچ یک از این درمان‌های خانگی نباید باعث درد بیشتر یا بدتر شدن گزش شوند. در غیر این صورت، مصرف این مواد را متوقف کرده، محل را با آب و صابون تمیز کنید و دیگر این روش را امتحان نکنید.

روش‌های دارویی

برای کنترل علائم گزیدگی می‌توان از داروها نیز کمک گرفت.

ضد التهاب‌ها

مصرف داروهای ضد التهابی غیراستروئیدی (NSAIDs)، مانند ایبوبروفن به کاهش التهاب و تسکین درد کمک می‌کند.

برای درمان خارش و قرمزی نیز می‌توانید از کرم هیدروکورتیزون و یا کالامین استفاده کنید.

آنتی هیستامین‌ها

آنتی هیستامین‌های خوراکی مانند دیفن هیدرامین و یا ستیریزین می‌توانند خارش و تورم را تسکین دهند.

واکنش‌های آلرژیک به نیش زنبور

اغلب افرادی که دچار زنبورگزیدگی می‌شوند؛ به غیر از درد در محل گزیدگی، علامت فیزیکی دیگری ندارند. اما اگر به سم زنبور حساسیت داشته باشید؛ نیش زنبور می‌تواند پاسخ‌های آلرژیک جدی‌تری را ایجاد کند که به آن آنافیلاکسی گفته می‌شود. علائم ممکن است بلافاصله شروع شوند یا نیم ساعت بعد، بروز نمایند. آنافیلاکسی همیشه یک اورژانس پزشکی به حساب می‌آید و نیاز به بستری شدن در بیمارستان دارد. طبق آکادمی آمریکایی آلرژی، آسم و ایمونولوژی (AAAAI)، علائم کلیدی آنافیلاکسی عبارتند از:

کهیر (قرمزی و خارش روی پوست)
رنگ پریدگی یا قرمز شدن صورت
تورم زبان و گلو
مشکل در تنفس
سرفه یا خس خس سینه
تهوع و استفراغ
اسهال
سرگیجه
از دست دادن هشیاری

در صورت مشاهده‌ی این علائم بعد از گزیدگی، فورا به پزشک مراجعه کنید.

درمان آنافیلاکسی در بیمارستان شامل موارد زیر می‌باشد:

اپی نفرین: موثر‌ترین دارو در شوک آنافیلاکتیک می‌باشد که به ران تزریق می‌شود.
اکسیژن‌رسانی
آنتی هیستامین‌های تزریقی داخل وریدی مانند: دیفن هیدرامین و پرومتازین و کورتیکواستروئیدهای خوراکی.
در صورت عفونی شدن محل گزیدگی از آنتی بیوتیک‌های موضعی یا خوراکی استفاده می‌شود.

مار

اگر اهل کوهنوردی باشید؛ شاید در کنار سنگ‌ها و صخره‌ها مارهایی را مشاهده کرده باشید، درست است که تعدادی از مار‌ها غیرسمی هستند اما تشخیص آن‌ها کار ساده‌ای نیست و بهتر است در صورت مشاهده‌ی مار‌ از آن محل دور شوید. در ادامه به بررسی اقدامات مهم در صورت گزیدگی با مار خواهیم پرداخت.

علائم و نشانه‌های مارگزیدگی

یک جفت علامت سوراخ در محل زخم
قرمزی و تورم اطراف محل گزش
درد شدید در محل گزش
تهوع و استفراغ
تنگی نفس (در موارد شدید، ممکن است تنفس به طور کامل متوقف شود.)
اختلال بینایی
افزایش ترشح بزاق و تعریق
بی حسی یا سوزن سوزن شدن در اطراف صورت، دست و پا

اگر دچار مارگزیدگی شدیم، چه کنیم؟

سعی کنید رنگ و شکل مار را ببینید و به خاطر بسپارید، این کار به درمان بهتر مارگزیدگی کمک خواهد کرد.
مار را جا‌به‌جا نکنید و یا سعی نکنید آن را به دام بیندازید (این کار ممکن است شما یا شخص دیگری را در معرض خطر قرار دهد).
حرکت نکنید. اگر مار سمی باشد، با جابه‌جا‌شدن، سم بیشتر در بدن منتشر می‌شود.
بلافاصله با اورژانس تماس بگیرید.
در مدت زمانی که منتظر رسیدن اورژانس هستید، زخم را با آب گرم و صابون بشویید.
سپس محل گزش را با یک پانسمان تمیز و خشک بپوشانید.
در صورت تورم، حلقه، ساعت و لباس‌های تنگ را درآورید.
از تورنیکت (بازوبند فشاری) استفاده نکنید؛ این کار با محدود‌کردن خون‌رسانی به محل گزیدگی، سلول‌ها را از بین برده و به بافت آسیب می‌رساند.
زخم را با چاقو نبرید.
زهر را بیرون نکشید. مکیدن زهر برای خارج‌کردن آن، احتمال بروز عفونت در محل گزیدگی را افزایش می‌دهد.
از گذاشتن یخ خودداری کنید، زیرا سرما می‌تواند آسیب محل گزیدگی را بیشتر کند.
الکل و نوشیدنی‌های کافئین‌دار ننوشید.

اقدامات درمانی در بیمارستان

بعد از مراجعه به بیمارستان، موارد زیر برای شخص آسیب‌دیده انجام می‌شود:

آنتی بیوتیک برای پیشگیری یا درمان عفونت
دارو‌های ضد درد
آنتی ونین (پادزهر)

پیشگیری از گزیدگی توسط مار

مارها را به حال خود رها کنید. بسیاری از مردم به دلیل تلاش برای کشتن یک مار یا نزدیک شدن بیش از حد به آن گزیده می‌شوند.
از نیزارهای بلند دوری کنید و تا حد امکان در مسیرهای تعیین شده برای پیاده روی، قدم بزنید. درصورت لزوم چکمه‌های چرمی ضخیم بپوشید.
هنگام بالا رفتن از صخره‌ها، آگاه و هوشیار باشید و به اطراف توجه کنید.

سخن آخر

یکی از مواردی که برای داشتن یک تجربه‌ی به یاد ماندنی اما ایمن از طبیعت گردی باید یاد بگیریم، آشنایی با خطرات احتمالی آن می‌باشد که گزیدگی یکی از آن‌هاست. با رعایت موارد ذکرشده در این مقاله، می‌توان آسیب‌های ناشی از این اتفاق را کاهش داد.